Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Οι Βενετο-τουρκικοί πόλεμοι είχανε αποδυναμώσει την περιοχή της Δυτικής Στερεάς Ελλάδος. Ο 17ος αιώνας ήτανε κρίσιμος για την περιοχή, γιατί επικρατήσανε λοιμοί και άλλες αρρώστιες, εξαιτίας των επιδρομών. Οι ασθένειες αυτές αποδυναμώσανε τους κατοίκους και τους εξασθενήσανε. Τότε εμφανίστηκε ο Ευγένιος Γιαννούλης, που έγινε γνωστός ως Ευγένιος ο Αιτωλός.
Ανάπτυξε μεγάλη δραστηριότητα δημιουργώντας σχολεία και βάζοντας τις βάσεις για την πνευματική ανάπτυξη του τόπου. Ήταν ένας φλογερός κληρικός και δάσκαλος, που είχε γεννηθεί στα 1600 στο Μέγα Δέντρο Απόκουρου Αιτωλίας και διατέλεσε μαθητής πολλών εξαιρετικών δασκάλων στο Άγιο Όρος, στα Τρίκαλα, στην Ζάκυνθο και στην Κωνσταντινούπολη, κοντά στα Πατριαρχεία. Ο Ευγένιος Γιαννούλης είχε έφεση στα γράμματα και μεγάλο συγγραφικό ταλέντο. Ταυτόχρονα διέθετε φλογερό χριστιανικό πνεύμα, που το διάδωσε σ΄ ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα, όπου ταξίδευε. Δίδαξε στο Αιτωλικό και εγκαταστάθηκε, το 1641, στο Μεσολόγγι, όπου δίδαξε για τέσσερα χρόνια. Δηλαδή μέχρι την αρχή του Ενετο-τουρκικού πολέμου (1645-1669). Τότε έφυγε από το Μεσολόγγι και εγκαταστάθηκε στην Ευρυτανία, όπου συνέχισε το εκπαιδευτικό έργο του.
Το έργο του Ευγένιου Γιαννούλη συνέχισε ένας άλλος συμπατριώτης του, ο Κοσμάς ο Αιτωλός, που κι ΄κείνος είχε γεννηθεί στο Μέγα Δέντρο Απόκουρου. Σπούδασε στα Βραγγιανά, στην Αθωνιάδα του Αγίου Όρους και στην Κωνσταντινούπολη.
Γύρω στα 1765 κήρυξε στην περιοχή του Ασπροπόταμου, στη Ναύπακτο, στο Βραχώρι και στο Μεσολόγγι. Κατόπιν συνέχισε να διδάσκει στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά.
Την ίδια περίοδο ο Παναγιώτης Παλαμάς, ένας άλλος φωτισμένος δάσκαλος, ιδρύει στο Μεσολόγγι την Παλαμαία Ακαδημία (1760). Μαθητές του αναδειχθήκανε πολλές προσωπικότητες των γραμμάτων, των τεχνών και της Ελληνικής Επανάστασης.

Πηγή το ακυκλοφόρητο βιβλίο του Β.Α. Λαμπρόπουλου «Το Μεσολόγγι στον Πολιτισμό».