Λόρδος Μπάιρον (1788 - 1824)
Ο λόρδος Βύρων (ελληνοποίηση του αγγλικού Byron) ήταν Άγγλος ποιητής, από τους σημαντικότερους της εποχής του και ο γνωστότερος και ο πλέον ενθουσιώδης των φιλελλήνων. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας έτυχε πολύ καλής μορφώσεως και από νεαρότατης ηλικίας έδειξε το μεγαλοφυές του ταλέντο.
Ανήσυχη φύση και χαρακτηριστικός φορέας των ιδεωδών της εποχής του, άρχισε τις περιοδείες και τις περιπλανήσεις του στις χώρες της Ευρώπης ( Πορτογαλία, Ισπανία, Ελλάδα, Τουρκία ).
Η Ελλάδα αιχμαλώτισε το νου και τη καρδιά του. Στην Αθήνα σχετίστηκε με τη κόρη του Θεοδώρου Μακρή, την Θηρεσία. Την ερωτεύτηκε παράφορα και της έγραψε το γνωστό ποίημα του "Κόρη των Αθηνών" (1809).
Ύστερα περιόδευσε στη Τουρκία και κατάφερε να διασχίσει τον Ελλήσποντο (Μάιος 1810), παρά την εκ γενετής ελαφριά χωλότητά του.
Το 1812 εκφωνεί τον πρώτο λόγο του στην Βουλή των Λόρδων και δημοσιεύει τα δύο πρώτα άσματά του "Τσάιλντ Χάρολντ", τα οποία τον έκαναν διάσημο. Η διάλυση όμως του γάμου του με την Άννα Ισαβέλλα Μίλμπαγκ (1792-1860) προκάλεσε τέτοιο σκάνδαλο, ώστε αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αγγλία (1816). Κατ' αρχή εγκαταστάθηκε στην Ελβετία και κατόπιν στην Ιταλία, όπου ένθερμα υποστήριξε την φιλελεύθερη κίνηση των Ιταλών πατριωτών.
Το 1823 με πρόσκληση του Μαυροκορδάτου, φτάνει στην Ελλάδα, για συμμετοχή στον αγώνα. Το 1823 πηγαίνει στο Μεσολόγγι και ασχολείται με την οργάνωση στρατιωτικών σωμάτων, ξοδεύοντας αρκετά λεφτά από την περιουσία του. Οι δοκιμασίες όμως και οι κακουχίες επιδείνωσαν την κατάσταση της ήδη κλονισμένης υγείας του. Στις 19 Απριλίου 1824 πέθανε από πυρετό στο Μεσολόγγι. Ο Σολωμός, συμμετέχοντας στο γενικό πένθος, συνθέτει μακρά ωδή στον θάνατό του.
Από τα έργα του Μπάιρον πιο γνωστά είναι, οι εκτενείς ποιητικές συνθέσεις "Τσάιλντ Χάρολντ", "Δον Ζουάν", Γκιαούρ και "Μάνφρεντ".
ΤΟ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ
O Γκιαούρ (The Giaour) έγραψε ο Byron μετά την επιστροφή του από το πρώτο του ταξίδι στις μεσογειακές χώρες και τη μαγεμένη Ανατολή, που πραγματοποίησε από το 1809 ως το 1811. Το ποίημα ήταν καρπός πλούσιων εμπειριών, που αποκόμισε από το ταξίδι αυτό, το οποίο συνήθιζαν οι ευπατρίδες εκείνων των καιρών, για την επιμόρφωσή τους, μετά την απαγόρευση, εξ αιτίας των ναπολεόντειων πολέμων, του Grand Tour στην Ευρώπη, που πραγματοποιούσαν για τον ίδιο λόγο.
Όταν άρχισε η σύνθεση του Γκιαούρ ο Byron ήταν ήδη φημισμένος ποιητής• είχε δημοσιεύσει το 1812 τα δύο πρώτα άσματα του Τσάιλντ Χάρολντ (Child Harold's Pilgrimage), με πλούσιο υλικό από το ίδιο ταξίδι, που τον έκαμε διάσημο μέσα σε μια νύχτα, όπως ο ίδιος έγραψε.
Ο Γκιαούρ είναι το πρώτο από μιά σειρά εννέα μακρών αφηγηματικών ποιημάτων, που συνέθεσε ο Ποιητής μέσα σε μια δεκαετία (1813 - 1823) και είναι γνωστά ως έμμετρες ιστορίες η μυθιστορίες.
Ο ποιητικός πλούτος του έργου του, η περιπετειώδης ζωή του και ο ηρωικός θάνατός του έγιναν αφορμή, όπως θεωρηθεί ως ο γνησιότερος εκπρόσωπος του ρομαντισμού κατά τον ιθ' αιώνα.
182 χρόνια από το θάνατο του Λόρδου Βύρωνα
Συχνά εβράχνιασε η μιλιά του
Τραγουδώντας λυπηρά
Πως στον ήλιο αποκάτου
Είναι λίγη η ελευθεριά
Διονύσιος Σολωμός
[Εις τον θάνατον του Λορδ Μπάιρον]
Ο Μπάιρον γεννήθηκε το 1788 (ένα χρόνο πριν τη Γαλλική Επανάσταση), κληρονόμησε τον τίτλο του Λόρδου το 1798 και το 1809 μπήκε στη Βουλή των Λόρδων, αφού ενηλικιώθηκε. Από τότε ως το θάνατό του στο Μεσολόγγι (18-4-1824) μεσολάβησαν μόλις 15 χρόνια που στη διάρκειά τους ο Μπάιρον μεγαλούργησε ποιητικά, αλλά και πολιτικά επιτέλεσε σπουδαίο έργο, δρώντας το μεγαλύτερο διάστημα στο εξωτερικό.
Ο Μπάιρον υπήρξε γνήσιος φιλέλληνας όχι μόνο επειδή θαύμαζε την κλασική Ελλάδα, αλλά και διότι ο αγώνας των Ελλήνων ήταν έκφραση των γενικότερων αντιλήψεων και ιδεών του.
Ακόμα και η επίθεση του Μπάιρον στον Έλγιν, μέσα από τα ποιήματα «Τσάϊλντ Χάρολντ» και «Κατάρα της Αθηνάς», ήταν έκφραση γενικότερων θεωρήσεων. Ο Έλγιν ήταν εκπρόσωπος της αυτοκρατορίας, ο Μπάιρον πολέμιός της. Για παράδειγμα, στην «Κατάρα της Αθηνάς» καταγγέλλεται ο Έλγιν για τη βέβηλη πράξη του «ν΄ αποσπάσει ό,τι Γότθος, Τούρκος, χρόνος είχε αφήσει», αλλά υπάρχει και ένα γενικότερο μήνυμα κατά της τυραννίας: «Στην Ανατολή για κοίτα όπου Γάγγη σκούρα φάτσα / στραπατσάρισμα θα κάνει την τυραννική σου φάτσα».
Πριν πάει στο Μεσολόγγι, ο Λόρδος Βύρων, είχε αναπτύξει πλούσια δράση μέσα από το επαναστατικό κίνημα των Ιταλών Καρμπονάρων. Είχε υποστηρίξει τους Ινδούς, τους Ινδιάνους του Περού και γενικότερα τους Λατινοαμερικάνους. Είναι χαρακτηριστικό ένα απόσπασμα από το ποίημά του «Η Εποχή του Ορειχάλκου»:
Μύρια στήθη συνενώνει μία και κοινή αιτία
Δυτικοί κι ανατολίτες επαναστατούν με βία
Πάνω στις κορφές του 'Αθω και τις 'Ανδεις κυματίζει
Λάβαρο πού Είναι το ίδιο και δυο κόσμους χαιρετίζει
Περνώντας από τη Γενεύη, είχε γράψει ποίημα για τον «Φυλακισμένο της Σιγιόν» (έναν Ελβετό επαναστάτη που είχε φυλακιστεί για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις). Επίσης, μιλώντας στη Βουλή των Λόρδων (21-4-1812) είχε ταχθεί υπέρ των δικαιωμάτων των Καθολικών, που τα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ απαγόρευαν τότε την εισαγωγή τους αν δεν υπέγραφαν δήλωση ότι ασπάζονται το Αγγλικανικό δόγμα.
Ορόσημο στον αγώνα του Λόρδου Βύρωνα υπέρ των αδυνάτων θεωρείται η πρώτη του ομιλία στη Βουλή των Λόρδων (27-2-1812), όπου υπήρξε καταπέλτης εναντίον νομοσχεδίου (το οποίο μόνο αυτός καταψήφισε), που προέβλεπε την θανατική ποινή για τους εξεγερμένους κλωστοϋφαντουργούς του Νότιγχαμ (τους γνωστούς «Λουδίτες»), οι οποίοι κατέστρεφαν τις μηχανές που τους οδηγούσαν στη μαζική ανεργία και εξαθλίωση. Είναι αξιοσημείωτο ότι η ομιλία του εκείνη διδάσκεται και σήμερα στα Βρετανικά σχολεία.
«Αυτοί οι άνθρωποι -είχε πει ο Μπάιρον- ποτέ δεν κατέστρεψαν τους αργαλειούς τους μέχρι την εποχή που αυτοί οι αργαλειοί έγιναν άχρηστοι και χειρότερα μάλιστα από άχρηστοι. Μέχρι την εποχή που αυτοί έγιναν κυριολεκτικά εμπόδιο στους κόπους τους για να αποκτήσουν το καθημερινό τους ψωμί
Αυτοί οι άνθρωποι ήταν έτοιμοι να σκάψουν αλλά το φτυάρι βρισκόταν σε άλλα χέρια... Τα ίδια τους τα μέσα για να ζήσουν τους είχαν αφαιρεθεί. Όλες οι άλλες δουλειές είχαν ήδη δοθεί αλλού και οι υπερβολές τους, όσο και να τις αποδοκιμάζει ή να τις καταδικάζει κανείς, δεν θα έπρεπε να μας προκαλούν έκπληξη...
Βάζοντας κατά μέρος την προφανή αδικία και τις ανεπάρκειες αυτού του νομοσχεδίου, άραγε δεν υπάρχουν αρκετές ποινές θανάτου στους νόμους μας; Δεν υπάρχει αρκετό αίμα στον ποινικό μας κώδικα, τόσο ώστε να χρειάζεται να χυθεί κι' άλλο για ν' ανέβει στον ουρανό και να μαρτυρήσει εναντίον σας; Πώς θα πραγματοποιήσετε αυτό το νομοσχέδιο; Μπορείτε να δεσμεύσετε μια ολόκληρη χώρα και να τη ρίξετε στις δικές της φυλακές; Θα στήσετε αγχόνες σε κάθε αγρό και θα κρεμάσετε τους ανθρώπους σαν σκιάχτρα; Ή θα προχωρήσετε, όπως πρέπει να προχωρήσετε, εάν πραγματοποιήσετε αυτό το μέτρο στον αποδεκατισμό των ανθρώπων; Θα βάλετε τη χώρα σε στρατιωτικό νόμο;».
Ένοχοι, γιατί είναι φτωχοί!
Είναι εδώ σε απευθείας σύνδεση από τη Βουλή των Λόρδων ο Μπάιρον, για να υπερασπιστεί τους εργάτες, στους οποίους η κυβέρνηση σκεφτόταν να επιβάλει την ποινή του θανάτου, επειδή είχαν καταστρέψει μηχανές: «Οι εργάτες είναι ολοφάνερα ένοχοι του θανατηφόρου εγκλήματος της φτώχειας. Ποιες είναι οι λύσεις σας; Δεν υπάρχουν αρκετές θανατικές ποινές πια στους νόμους σας; Ο πεινασμένος κακομοίρης που έχει περιφρονήσει τις λόγχες σας, θα υποχωρήσει μπροστά στους νόμους σας; Στις πιο καταπιεσμένες επαρχίες της Τουρκίας δεν έχω δει τόσο άθλια δυστυχία όσο στην καρδιά της χριστιανικής Αγγλίας».
Είναι εδώ και ο άνθρωπος του κόσμου, ο Τσάιλντ Χάρολντ, με το Τρίτο Άσμα του: «Δεν αγάπησα τον κόσμο, ούτε κι αυτός με θέλησε./ Δε λάτρεψα τις ιεραρχίες του, ούτε λύγισα/ το γόνατο υπόμονα μπροστά στα είδωλά του./ Δε χαμογέλασα ψεύτικα, ούτε κραύγασα/ μια ηχώ για να λατρέψω. ανάμεσα στα πλήθη/ δεν ήμουν άλλος ένας αριθμός. ήμουν μαζί τους/ μα δεν ήμουνα δικός τους./ Ήμουν και θα 'μαι μόνος, ζωντανός στη μνήμη τους ή ξεχασμένος».
Σύμφωνα μ΄ έναν από τους κορυφαίους βιογράφους του, τον Γάλλο ακαδημαϊκό Αντρέ Μωρουά, ο Μπάιρον «φανταζόταν κιόλας τον εαυτό του αρχηγό ενός στρατεύματος και προστάτη των αδικημένων σ΄ όλο τον κόσμο», όταν θα απελευθερωνόταν η Ελλάδα.
Ο Λόρδος Βύρων αυτοπροσδιοριζόταν ως «πολίτης του κόσμου». Υπήρξε λάτρης και υμνητής της Φύσης, όπως και ο φίλος του Πέρσι Σέλλεϊ.
Η Γη για τον Λόρδο Βύρωνα είναι μια ενότητα και την περιβάλλει με τον θαυμασμό του:
«Τι όμορφη ολόκληρη τούτη η Γη η ορατή!
Τι θαυμαστή στη δράση της μα και στην ύπαρξή της!»
Ένας κόσμος χωρίς σύνορα είναι το όραμά του, όπως αναδύεται από το ποίημα «Το Νησί», στο οποίο διακηρύσσει ότι «η Φύση ένα έθνος τέκνων της αναγνωρίζει».
Η αρμονία, η χάρη, το μέτρο, η δικαιοσύνη και ο διάλογος ήταν οι αξίες που γέννησε η πρώτη εφαρμοσμένη Δημοκρατία στον κόσμο και με αυτές στόλισε τα μνημεία της Ακρόπολης. Μια Ακρόπολη που αποτελεί ορόσημο.
Από το 1801, οι Έφηβοι Ιππείς, οι Κένταυροι, μια Καρυάτιδα - που δεν βρίσκεται πια μαζί με τις υπόλοιπες - και το μεγαλύτερο τμήμα της Ζωοφόρου του Παρθενώνα βρίσκονται στο βρετανικό Μουσείο.
Ο Λόρδος Βύρων, που ήταν ένας από τους μάρτυρες αυτής της κλοπής, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Πολλοί από τους εργάτες που μετέφεραν τα μάρμαρα στο καράβι του Έλγιν έκλαιγαν με λυγμούς». Μάλιστα, ο ίδιος ο Λόρδος Βύρων, είχε γίνει έξω φρενών με αυτά που έβλεπε, ώστε πάνω σε μια στήλη του Παρθενώνα έγραψε: «Έλγιν είσαι ένα ανόσιο, άχρηστο κάθαρμα».
Τα γλυπτά, εξαγοράστηκαν παράνομα, κακοποιήθηκαν και μερικά καταστράφηκαν και μόνο μέσα στον φυσικό τους χώρο μπορούν να εκτίθενται... μόνο εκεί, δένουν αρμονικά με το σύνολο στο οποίο ανήκουν! Την Ακρόπολη... τους ναούς από τους οποίους αποσπάσθηκαν... δίπλα στις υπόλοιπες Καρυάτιδες... τον ίδιο τον Αττικό ουρανό με το δικό του μοναδικό φως, που αναδεικνύει την ομορφιά τους... την ιδιαίτερη ελληνική γη.
Ο ακρωτηριασμός και η απογύμνωση του Παρθενώνα, αυτή η άνομη πράξη, του «πολιτισμένου» κλέφτη που προσπαθεί να βρει δικαιολογίες για την πράξη του.
Οι απόγονοι του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Δημόκριτου, του Περικλή, του Φειδία, του Ικτίνου, του Καλλικράτη, ανθρώπων που έβαλαν τις βάσεις του σημερινού πολιτισμού και έφτιαξαν τέτοια λαμπρά δείγματα τέχνης, ξέρουν τον τρόπο να τα φροντίσουν γιατί αυτά είναι που τους ολοκληρώνουν.
«Για κοίταξε τούτον τον έρημο εμπρός σου ναό, που βεβήλωσαν χέρια φριχτά.
Και μέτρησε πόσα αχ πόσα του μένουν ακόμα απ' τα αρχαία τα ερείπια πια».
Λόρδος Βύρων, "Η Κατάρα της Αθηνάς"
«τούτα τα μάρμαρα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό»
Το φαινόμενο του Φιλελληνισμού, που αναπτύχθηκε τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, και γαλουχήθηκε μέσα στο κλίμα του κλασικισμού και του ρομαντισμού, έφθασε στην πλήρη του έκφραση με το μεγάλο ξεσηκωμό των Ελλήνων.
Στην αρχαιολατρία, στις κλασικές σπουδές και στο αυξανόμενο ενδιαφέρον για τους απογόνους των αρχαίων κατοίκων της Ελλάδος, προστέθηκε ένας ενθουσιασμός που προκάλεσε ο σκληρός αγώνας του ίδιου εκείνου λαού που, από τα πολύ παλιά χρόνια, έβαζε ως πρωταρχική αξία την ελευθερία.
Κανένα άλλο κίνημα της εποχής δεν ξεσήκωσε με τόση θέρμη και ενθουσιασμό την κοινή γνώμη και τη λογιοσύνη. Ενθαρρύνθηκε όμως και από την έντονη κινητοποίηση των Ελλήνων του Εξωτερικού, με πιο σημαίνουσες τις συστηματικές προσπάθειες τριών αυτοεξόριστων προσωπικοτήτων, του Αδαμάντιου Κοραή, στο Παρίσι, του μητροπολίτη Ιγνάτιου Ουγγροβλαχίας στην Πίζα και του ακάματου διπλωμάτη, Ιωάννη Καποδίστρια, που χρησιμοποίησε τις διεθνείς του γνωριμίες, ως υπουργού Εξωτερικών του τσάρου.
Ο έμπρακτος φιλελληνισμός εκδηλώθηκε με ποικίλους τρόπους: Εθελοντές σπεύδουν στα πεδία της μάχης, ιδρύονται φιλελληνικές επιτροπές (Κομιτάτα) με σκοπό την περίθαλψη των προσφύγων και του άμαχου ελληνικού πληθυσμού και την ενίσχυση των αγωνιζομένων με πολεμοφόδια, τρόφιμα. χρήματα κλπ.
Ήδη από τα τέλη Μαΐου 1821 παρουσιάσθηκε ζωηρή κινητοποίηση υπέρ των αγωνιζομένων Ελλήνων. Οι πρώτες εκκλήσεις για συμπαράσταση στον ελληνικό Αγώνα βρήκαν ευνοϊκή απήχηση. Ένα κύμα από εθελοντές ξεκίνησε για την Ελλάδα, ενώ παράλληλα οργανώθηκαν τα πρώτα φιλελληνικά Κομιτάτα.
Μαζί με τους ρομαντικούς ιδεολόγους και αρχαιολάτρες, τους φιλελεύθερους και τους ενθουσιώδεις φοιτητές, θα βρεθεί και ένα πλήθος στρατιωτικών που θα συμπαρασυρθεί από το φιλελληνικό ρεύμα και θα προσπαθήσει με κάθε τρόπο να φθάσει στο «θέατρο» του πολέμου.
Κοντά στους αξιωματικούς, κάθε λογής άτομα, επιστήμονες, υπάλληλοι, έμποροι, φοιτητές, ακόμη και μαθητές, θα τρέξουν, με αυταπάρνηση, να υπηρετήσουν την ελληνική υπόθεση.
Ο λόρδος Βύρων (Byron) και ο Σατωβριάνδος (Chateaubriand) σφράγισαν τη συλλογική μνήμη ως κορυφαίοι εκφραστές και διερμηνευτές του φιλελληνισμού.
Ο Μπάιρον, με την ποίησή του, ενίσχυσε το φιλελληνικό ρεύμα, ήδη πριν από την Επανάσταση και συντάραξε τον κόσμο όλο με τον πρόωρο θάνατό του στο Μεσολόγγι, το 1824, ενώ ο Σατομπριάν με τη συγγραφή, το 1825, του περίφημου φυλλαδίου «Υπόμνημα περί της Ελλάδος», μεταστρέφεται πολιτικά, διερμηνεύει επάξια τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης και παράλληλα ενεργοποιείται στο φιλελληνικό κίνημα. Ο φίλος του Βύρωνα, ποιητής Shelley, θα συνθέσει το λυρικό δράμα Hellas το οποίο αφιερώνει στον Αλ. Μαυροκορδάτο, σε ένδειξη «θαυμασμού, συμπάθειας και φιλίας».
Σε χίλιους διακόσιους περίπου υπολογίζονται οι εθελοντές που πήραν συνολικά μέρος στα πολεμικά γεγονότα. Προέρχονται από τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία, ενώ υπάρχει αντιπροσωπευτική συμμετοχή και από την Πολωνία, την Ελβετία και τη Βρετανία, χωρίς να λείπουν και εκπρόσωποι από άλλες ευρωπαϊκές χώρες και την Αμερική.
Με την εμφάνιση του ποιητή λόρδου Βύρωνα, (Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον) στην ελληνική σκηνή, του πιο γνωστού και, ίσως του πιο σημαντικού φιλέλληνα, αρχίζει μια νέα περίοδος για τον φιλελληνισμό στην Ελλάδα. Ο διάσημος Άγγλος ποιητής έφθασε στην Ελλάδα τον Δεκέμβριο του 1823 για να βοηθήσει με ενθουσιασμό τον Αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία. Ο θάνατός του στο Μεσολόγγι, στα 36 του χρόνια, θα προκαλέσει παγκόσμια συγκίνηση.
Το 1880, ο Φ. Ντοστογιέφσκι, σ' έναν πανηγυρικό λόγο, για τον Πούσκιν, θα γράψει:
».Στην πιο μίζερη στιγμή της Ιστορίας της γηραιάς ηπείρου ανατέλλει στο ευρωπαϊκό στερέωμα η γεμάτη πάθος διάνοια του λόρδου Βύρωνα. Είναι η χρονική στιγμή της κατάρρευσης των οραμάτων, των ελπίδων και των ειδώλων της Γαλλικής Επανάστασης. Η λύρα του ποιητή εκφράζει τώρα τη θλίψη και την απογοήτευση της Ανθρωπότητας για τις φρούδες ελπίδες και τα απατημένα ιδανικά. Μια νέα, πρωτόφαντη Μούσα της εκδίκησης και της θλίψης, της κατάρας και της απελπισίας, προβάλλει. Είναι το πνεύμα του βυρωνισμού που, αναπάντεχα όσο και ολοκληρωτικά, θα θρονιάσει στο μυαλό και το συναίσθημα των ανθρώπων.»
Ο Edward Everett, ελληνιστής, πολιτικός και καθηγητής στο Χάρβαρντ, πρώτος Αμερικανός που επισκέφθηκε την Ελλάδα, καλλιέργησε και ενίσχυσε με κάθε τρόπο τον φιλελληνικό «πυρετό» στις Η.Π.Α.
Ο Daniel Webster, διαπνεόμενος από έντονα φιλελληνικά αισθήματα, τόνιζε «το χρέος του πολιτισμένου κόσμου προς τη γη της επιστήμης, της ελευθερία και των τεχνών, ένα χρέος που δεν μπορεί ποτέ να εξοφληθεί». Κι ακόμη ο Ντουάιτ κι ο Κλέι.
Κι ο ίδιος ο πρόεδρος των Η.Π.Α. James Monroe, το 1822 λέει: «Το όνομα της Ελλάδας γεμίζει τον νου και την καρδιά με τα υψηλότερα και ευγενέστερα αισθήματα». Στον επίσης πρόεδρο των Η.Π.Α., Tomas Jefferson, θα απευθυνθεί ο Κοραής, για να ζητήσει τη συμπαράστασή του στον ελληνικό Αγώνα.
Στην Ύδρα φθάνει, επίσης, ο γιος του Αμερικανού προξένου στο Αμβούργο, Jarvis, ή Γεώργιος Ζέρβης, όπως τον αποκαλούσαν οι Έλληνες, που θα αφοσιωθεί στην απελευθέρωση του ελληνικού λαού. Άλλοι Αμερικανοί εθελοντές ήταν ο Τζόναθαν Μίλερ και ο ιατρός και παιδαγωγός, Σάμιουελ Γκρίνλι Χάου.
Συνολικά, από στοιχεία που δημοσιεύονται στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, της «Εκδοτικής Αθηνών», ήρθαν στην Ελλάδα, από το 1821 μέχρι και το 1825, κατά εθνικότητα, οι φιλέλληνες:
342 Γερμανοί, 196 Γάλλοι, 137 Ιταλοί, 99 Άγγλοι, 35 Ελβετοί, 30 Πολωνοί, 17 Ολλανδοί και Βέλγοι, 16 Αμερικανοί, 9 Ούγγροι, 9 Σουηδοί, 8 Δανοί, 9 Ισπανοί και 33 άγνωστης εθνικότητας, συνολικά 940, από τους οποίους οι 313 έπεσαν στα πεδία των μαχών ή υπέκυψαν στις κακουχίες του πολέμου.
Γυναίκες φιλέλληνες
Δεν ήταν μόνο οι γνωστοί άνδρες φιλέλληνες που συνέδραμαν τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του '21. Ήταν και γυναίκες φιλέλληνες που πρωτοστάτησαν στην προβολή της Ελλάδας και των δικαίων της. Οι γυναίκες αυτές πήραν πάνω τους τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού και την προσπάθεια αφύπνισης των Ελληνίδων για τη βελτίωση της κοινωνικής τους θέσης μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους.
Η Σοφία ντε Μαρμπουά (δούκισσα της Πλακεντίας), κόρη Γάλλου διπλωμάτη, η Ρωξάνδρα Στούρτζα, η αγαπημένη του Ι. Καποδίστρια, η Ρουμάνα πριγκίπισσα λόγια και συγγραφέας, Ελένη Γκίκα και η Γαλλίδα συγγραφέας και πολιτικός, Ιουλιέττα Αδάμ-Λαμπέρ, ήταν οι πιο ενεργές φιλέλληνες.
Μια νύχτα του Ιουνίου του 1816 ο ποιητής λόρδος Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον και ο ποιητής Πέρσι Μπίσι Σέλεϊ, μαζί με τη Μαίρη Γκόντγουιν, ερωμένη του τελευταίου, την Κλερ Κλέρμοντ (ετεροθαλή αδελφή της Μαίρης και ερωμένη του Μπάιρον) και τον προσωπικό γιατρό του Μπάιρον, Τζον Γουίλιαμ Πολιντόρι, βρίσκονται υπό καταρρακτώδη βροχή στις όχθες της λίμνης Λεμάν, έγκλειστοι στη βίλα Ντιοντάτι• μέσα στις βροντές και στις αστραπές της θυελλώδους νύχτας ο Μπάιρον βάζει ένα στοίχημα: we will each write a ghost story, να γράψει ο καθένας τους μια ιστορία με φαντάσματα. Η νουβέλα της Μαίρης Γκόντγουιν που προέκυψε από το στοίχημα, ο Φρανκενστάιν, θα μείνει στην ιστορία ως αρχέτυπο του είδους. Ο γιατρός Πολιντόρι έγραψε επίσης δύο ιστορίες: το Ernestus Berchtold, or The Modern Oedipus και μία ακόμη που αν και λιγότερο γνωστή από τον Φρανκενστάιν έμελλε να έχει τεράστια διάδοση: ο Βρικόλακάς του θα εμπνεύσει εκατοντάδες έργα της παραλογοτεχνίας και του μελοδράματος και οπωσδήποτε ένα ακόμη αρχετυπικό έργο: τον Δράκουλα του Ιρλανδού Μπραμ Στόουκερ το 1897.
Η βιβλιογραφία για τους Μπάιρον και Σέλεϊ αφιερώνει πολλές σελίδες σε εκείνο το καλοκαίρι στη λίμνη Λεμάν, όπου οι Σέλεϊ (Πέρσι, Μαίρη και Κλερ) με τους Μπάιρον και Πολιντόρι αντάλλαξαν ιδέες, ερωτικά χάδια και ψυχικές εμπειρίες. Η συνάντηση αυτών των πέντε προσώπων συμπυκνώνει, και μόνο αν περιοριστούμε στα ιστορικά τεκμήρια, μια γενναία ποσότητα εκρηκτικού μείγματος λογοτεχνίας και πραγματικότητας.
Ο Μπάιρον είναι ο μεγαλύτερος της παρέας• 28 ετών, χωλός στο ένα πόδι, καρπός του δεύτερου γάμου ενός τυχοδιώκτη λοχαγού με μια πλούσια λαίδη. Ήταν 20 ετών όταν ένας θείος του τού κληρονόμησε τον τίτλο του λόρδου. Η γκουβερνάντα του, Μέι Γκρέι, τον μυούσε εκείνη την εποχή εκ παραλλήλου στην καλβινιστική ηθική και στη σεξουαλική γνώση. Ανάμεσα στο 1800 και στο 1814 προλαβαίνει να ερωτευτεί άνηβες κόρες, εξαδέλφες, την ετεροθαλή αδελφή του Αυγούστα αλλά και την Αναμπέλα Μιλμπάνκε την οποία και παντρεύεται. Το ίδιο διάστημα σπουδάζει στο Κέιμπριτζ, διεκδικεί τη θέση του στη Βουλή των Λόρδων και περιπλανιέται στην Ιβηρική, στη Μάλτα, στην Αλβανία, στην Ήπειρο, στην Ελλάδα και στην Τουρκία, ταξίδια που θα καταλήξουν στα δύο πρώτα cantos του περίφημου Τσάιλντ Χάρολντ. Η έκδοση του τελευταίου το 1812 θα τον καταστήσει δημοφιλή σε μιά νύχτα. Το 1814 γεννιέται η κόρη του Μεντόρα Λι, από την αδελφή του Αυγούστα, και το 1816 η Αυγούστα ΄Αντα από τη γυναίκα του Αναμπέλα. Λίγο μετά χωρίζει την τελευταία και η λονδρέζικη high society του επιτίθεται ερεθισμένη από το αλλόκοτο τρίο που κυριαρχούσε στο σπίτι του. Την ίδια χρονιά εγκαταλείπει την Αγγλία για να μην ξαναγυρίσει ποτέ. Τον Μάιο φθάνει στη Γενεύη και νοικιάζει στις όχθες της λίμνης Λεμάν τη βίλα Ντιοντάτι. Τον συνοδεύει ο Πολιντόρι, που έχει επιφορτιστεί από τον εκδότη τού Μπάιρον να κρατήσει ημερολόγιο του ταξιδιού. Ο Σέλεϊ, η Μαίρη Γκόντγουιν και η Κλερ Κλέρμοντ βρίσκονται ήδη εκεί.
Ο Πέρσι Μπίσι Σέλεϊ είναι τότε 24 ετών. Πεισματικά άθεος από μικρή ηλικία (στο κολέγιο Ήττον τον φώναζαν ο Άθεος του Ήττον) και ανεξάρτητη φύση, άφησε το σπίτι του στα 19 του απάγοντας συνάμα τη δεκαεξάχρονη Χάριετ Γουέστμπρουκ. Στο διάστημα που έχει μετατρέψει τη νέα διαμονή του σε κοινόβιο νεαρών αναρχικών γνωρίζει τη Μαίρη, την (επίσης δεκαεξάχρονη) κόρη του Γουίλιαμ Γκόντγουιν (1756-1836) και της Μαίρης Γολστόουνκραφτ (1759-1797), δύο περίφημων ελευθεριακών διανοουμένων. Η Μαίρη Γολστόουνκραφτ πέθανε κατά τη γέννηση της Μαίρης αφήνοντας πίσω της ένα ακόμη κορίτσι από άλλη σχέση της, τη Φάνι Ιμλεϊ. Όταν ο Πέρσι γνωρίζει τη Μαίρη, έχει ήδη από τη Χάριετ μία κόρη, την Ιάνθη• τον επόμενο χρόνο αποκτά και ένα γιο, ενώ με διαφορά μερικών μηνών αποκτά και από τη Μαίρη μία κόρη που όμως πεθαίνει σχεδόν αμέσως. (Η πρώτη ερωτική επαφή της Μαίρης με τον Πέρσι έγινε πάνω στον τάφο της μητέρας της). Τον επόμενο χρόνο (1816) η Μαίρη γεννάει τον Γουίλιαμ, αγαπημένο γιο του Σέλεϊ.
Ο Τζον Γουίλιαμ Πολιντόρι, γιος ενός ιταλού εκπατρισμένου, είναι 20 ετών. Απόφοιτος της Ιατρικής, με διατριβή για την υπνοβασία (επινόησε τον όρο Ονειροδύνια). Κανένας από τους παρευρισκομένους στη λίμνη Λεμάν δεν του φέρεται καλά με πιθανή εξαίρεση την Κλερ Κλέρμοντ. Ο Πολιντόρι θαυμάζει σε υστερικό βαθμό τον Βύρωνα και ελπίζει να του συμπαρασταθεί στις επανειλημμένες λογοτεχνικές του απόπειρες• εκείνος όμως τον περιφρονεί συστηματικά.
Ο Πωλ Γουέστ έχει την ίδια αντίληψη για τις αντιφάσεις του ρομαντικού ήρωα («ένα είναι βέβαιο, ο λόρδος Μπάιρον ήταν πολλοί άνθρωποι σε έναν») και για να τις αναδείξει ανασύρει έξυπνα από τη σκιά του ιστορικού περιθωρίου τη σκιά του Μπάιρον, τον γιατρό Πολιντόρι. Αν ο Μπάιρον είναι αυτός που, όπως ο ίδιος κομπάζει, «μπορώ να διασχίσω κολυμπώντας τη λίμνη (διέσχισε πράγματι τον Ελλήσποντο στα 1810), μπορώ να πετύχω εκείνη τη σημαδούρα με το πιστόλι από είκοσι βήματα και να γράψω ένα ποίημα που θα πουλήσει 14.000 αντίτυπα σε μία μέρα» (συνέβη επίσης με την πρώτη έκδοση του Τσάιλντ Χάρολντ)• είναι επίσης και μια άλλη, λιγότερο ηρωική, μορφή, αυτός που υποφέρει από αϋπνίες τα βράδια, από συχνούς πυρετούς, αλλά και από το χωλό του πόδι (σωματικά και ψυχικά) και ο οποίος εν τέλει επιβιώνει απομυζώντας τις ζωές των άλλων, κυρίως των γυναικών, περίπου σαν βρικόλακας. Ο Πωλ Γουέστ, βάζοντας πρωταγωνιστή της ιστορίας του τον Πολιντόρι, επιμένει σε αυτή τη δεύτερη πλευρά. Ο νεαρός γιατρός, που κατεβάζει ποσότητες λάβδανου και οπίου, που ηδονίζεται με τα σωθικά των ασθενών και των πτωμάτων, που κολλάει βλεννόρροια, που πηδάει ασυλλόγιστα από το μπαλκόνι (σπάζοντας το πόδι του) για τα μάτια μιας κυρίας, είναι ένα βυρωνικό alter ego σε αηδιαστικό βαθμό. Ο Μπάιρον όμως τον χρησιμοποιεί σαν τυχαία γυναικούλα• όπως κι εκείνες, ο Πολιντόρι ματαίως επιζητεί ένα νεύμα εύνοιας το οποίο δεν του δίνεται• ο βυρωνικός Θεός τον συρρικνώνει σε «Πόλι Ντόλι», ο Μπάιρον αποφεύγει επιμελώς να κοιταχτεί στον καθρέφτη που λέγεται Πολιντόρι. Ο Πωλ Γουέστ θα ακολουθήσει τα βήματα του γιατρού και μετά το καλοκαίρι εκείνο. Θα τον ταυτίσει σχεδόν με την Κλερ, εξίσου εγκαταλειμμένη όπως και αυτός από τον Μπάιρον. Υποσκάπτοντας την πηγή έμπνευσης του Βρικόλακα (ο Πολιντόρι δημιούργησε τον βαμπιρικό πρωταγωνιστή του κατ' ακριβή εικόνα και ομοίωση του Μπάιρον!), ανιχνεύοντας τις πηγές των βυρωνικών ποιημάτων που γράφτηκαν στη λίμνη Λεμάν και κυρίως την πηγή του πιο μαύρου ποιήματος που έχει ποτέ γραφτεί, της Σκοτεινιάς, ο Πωλ Γουέστ συνθέτει μια πυκνή εποποιία του βυρωνισμού με αυθεντικά ρομαντικά υλικά.
Διατρέχοντας με ιλιγγιώδη ταχύτητα τη διαδρομή από τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου ως τον Απολεσθέντα Παράδεισο του Μίλτον, περνώντας από τη Βίβλο και σταθμεύοντας στη Νέα Ελοΐζ του Ρουσσώ αλλά και στις πρώιμες θεωρίες της εξέλιξης του Έρασμου Ντάρβιν• με φόντο το Μον Μπλαν, τις γοτθικές ιστορίες (το Κάστρο του Οτράντο του Οράτιου Γουόλπολ, 1764, η πιο γνωστή από αυτές) και τις μπαλάντες με βρικόλακες (η Ελεονόρα του Μπρύγκερ, 1774, η πιο διαδεδομένη), που ήταν τότε του συρμού και το θέμα τους ο Μπάιρον είχε ήδη χρησιμοποιήσει στο αφηγηματικό του ποίημα Γκιαούρ (στ. 747-786)• η ελευθέρια ερωτική συντροφιά των ποιητών και συνοδών τους έμοιαζε σε εκείνη τη μοναδική συγκυρία της λίμνης Λεμάν να επιζητεί να εκβιάσει το πεπρωμένο. Όλα τα δημιουργήματα της ρομαντικής ονειροφαντασίας εκείνο το καλοκαίρι, το ποίημα Μον Μπλαν του Σέλεϊ, ο Αιχμάλωτος του Σιγιόν, το τρίτο canto του Τσάιλντ Χάρολντ και η Σκοτεινιά του Μπάιρον, ο Φρανκενστάιν της Σέλεϊ, ο Βρικόλακας του Πολιντόρι, στην όποια μιλτόνεια, προμηθεϊκή ή και βαμπιρική εκδοχή τους, δεν είναι παρά αναπόφευκτες μεταπλάσεις του ταραχώδους βίου των δημιουργών τους βίου που σημαδεύει με τραγικό τρόπο η ανεκπλήρωτη επιστροφή στην πρωταρχική αθωότητα.
Εκείνο το καλοκαίρι του 1816 ο βυρωνικός ήρωας γεννοβολώντας παιδιά, ποιήματα και βαμπιρικά φαντάσματα άγγιξε επικίνδυνα τα όρια της Ζωής ως Ποιήματος. Το ίδιο φθινόπωρο η Φάνι Ιμλεϊ (η ετεροθαλής αδελφή της Μαίρης) αυτοκτονεί με λάβδανο και δύο μήνες αργότερα αυτοκτονεί και η Χάριετ (η πρώην σύζυγος του Σέλεϊ). Ο τελευταίος παντρεύεται τη Μαίρη και περιθάλπει την Κλερ αλλά και την κόρη της Αλέγκρα, καρπό του έρωτά της με τον Μπάιρον (1817). Ο Βρικόλακας του Πολιντόρι τυπώνεται εν αγνοία του στο Λονδίνο (1819) ως έργο του Μπάιρον παρ' όλο που ο ίδιος ο Μπάιρον με βδελυγμία αποποιείται την πατρότητά του και ο Πολιντόρι διεκδικεί (ματαίως) τη δική του. Το ημερολόγιό του δεν θα έχει καλύτερη τύχη• η αδελφή του το λογοκρίνει, αντιγράφοντάς το εν μέρει και εν τέλει το καταστρέφει. Λίγο καιρό μετά (1821) ο Πολιντόρι αυτοκτονεί παίρνοντας πρωσικό οξύ. Τον επόμενο Ιούλιο (1822) ο Σέλεϊ πνίγεται στην Ιταλία στον κόλπο της Σπέτσια. Δύο χρόνια μετά (1824) ο Μπάιρον πεθαίνει από ρευματικό πυρετό στο Μεσολόγγι, ενώ προηγουμένως είχε ανακηρυχτεί δημότης του Μεσολογγιού, που τόσο αγάπησε.
posted by me! at 20:59
<< Home