Από την αρχαία ελληνική ιστορία

Οι μεταναστεύσεις

Η χώρα που καλείται σήμερα Ελλάς δεν ήταν μονίμως κατοικημένη εξ αρχής, αλλ' εγίνοντο εις το παρελθόν συχναί μεταναστεύσεις και οι κάτοικοι χωρίς πολλές δυσκολίες εγκατέλειπαν τις εστίες των, εξαναγκαζόμενοι εις τούτο από νέους πολυαριθμοτέρους εκάστοτε εποίκους. Καθόσον ούτε το εμπόριο, όπως σήμερον διεξάγεται, υπήρχε τότε, ούτε ασφαλής δια ξηράς ή δια θαλάσσης συγκοινωνία, και καθένας εξεμεταλλεύετο το έδαφος, το οποίον είχε υπό την κατοχή του, τόσον μόνον όσον ήρκει δια την συντήρησή του. Ούτε πλούτο σώρευαν, ούτε την γη φύτευαν, τόσον μάλλον καθόσον αι εγκαταστάσεις των δεν ήσαν ωχυρωμέναι και ως εκ τούτου εφοβούντο μήπως από στιγμής εις στιγμήν άλλοι επιδρομείς επέλθουν και τους αφαιρέσουν κάθε τι που έχουν. Επειδή, εξ άλλου, πίστευαν ότι οπουδήποτε ημπορούν να εξασφαλίσουν την αναγκαία καθημερινή τροφή, μετανάστευαν όχι απροθύμως και δι' αυτό δεν ήσαν ισχυροί ούτε κατά το μέγεθος των πόλεων, ούτε κατά την πολεμική γενικώς παρασκευή. Αλλά τα ευφορώτερα προ πάντων διαμερίσματα υπέκειντο εις διηνεκείς μεταβολές των κατοίκων - όπως, λόγου χάριν, αι επαρχίαι, αι οποίαι σήμερον ονομάζονται Θεσσαλία και Βοιωτία, και το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου, εκτός της Αρκαδίας, και από την άλλη Ελλάδα τα καλύτερα μέρη. Διότι η ευφορία της γης έφερε αύξηση της δυνάμεως ορισμένων προσώπων, η οποία επροκάλει εμφυλίους σπαραγμούς, από τους οποίους τα διαμερίσματα αυτά εφθείροντο τόσον μάλλον, καθόσον ήσαν περισσότερο εκτεθειμένα εις εξωτερικές επιδρομές. Η Αττική, εν πάση περιπτώσει, λόγω του ότι το έδαφός της είναι ισχνό και πτωχό, υπήρξε ανέκαθεν απηλλαγμένη από στάσεις και δια τον λόγο αυτόν διατήρησε πάντοτε τους ιδίους κατοίκους. Και έχομε εδώ απόδειξη του ισχυρισμού μου ότι, λόγω της μεταναστεύσεως, τα άλλα μέρη της Ελλάδος δεν ηυξήθησαν εις πληθυσμό όπως η Αττική. Διότι οι δυνατότεροι από εκείνους, όσοι, ένεκα εξωτερικών πολέμων ή εσωτερικών στάσεων εξεδιώκοντο από την άλλη Ελλάδα, κατέφευγαν εις τας Αθήνας ως εις τόπον ασφαλή, και, πολιτογραφούμενοι, κατέστησαν την πόλη, ευθύς από τους παλαιότατους χρόνους, ακόμη πλέον πολυάνθρωπον, εις τρόπον ώστε επειδή η Αττική απέβη ανεπαρκής δια τον πληθυσμό της πόλεως οι Αθηναίοι απέστειλαν αποικίας εις την Ιωνία.

Το όνομα Ελλάς

Την αδυναμία, άλλωστε, των παλαιών καιρών μου φαίνεται ότι αποδεικνύει και το γεγονός προ πάντων ότι πριν από τα Τρωικά τίποτε δεν επεχείρησαν από κοινού η Ελλάς. Νομίζω μάλιστα ότι το όνομα αυτό ούτε είχε δοθεί ακόμη εις όλη την χώρα, ούτε καν υπήρχε προ του Έλληνος, υιού του Δευκαλίωνος, αλλά τα διάφορα φύλα, και εις μεγαλυτέρα έκταση το Πελασγικό, έδιδαν το όνομά των εις τα υπ' αυτών κατοικούμενα διαμερίσματα. Αλλ' από την εποχή που ο Έλλην και οι υιοί του απέβησαν ισχυροί εις την Φθιώτιδα, και την βοήθειά των επεκαλούντο οι κάτοικοι των άλλων πόλεων, τα διάφορα φύλα, συνεπεία της επικοινωνίας αυτής, ωνομάζοντο ήδη επί μάλλον και μάλλον Έλληνες, μολονότι πολύς πέρασε καιρός πριν το όνομα τούτο μπορέσει να επικράτηση γενικώς. Την καλυτέρα απόδειξη παρέχει ο Όμηρος. Διότι, μολονότι έζησε πολύ ύστερον και από τα Τρωικά, πουθενά δεν ονόμασε με το όνομα αυτό όλους, ούτε άλλους εκτός εκείνων που ακολούθησαν τον Αχιλλέα από την Φθιώτιδα, οι οποίοι ήσαν και οι πρώτοι Έλληνες, αλλ' αποκαλεί αυτούς εις τα ποιήματά του γενικώς Δαναούς και Αργείους και Αχαιούς. Ούτε βαρβάρους, άλλωστε, μνημονεύει δια τον λόγο, ως νομίζω, ότι ούτε οι Έλληνες είχαν ακόμη διακριθεί δια κοινού αντιθέτου ονόματος. Οπωσδήποτε τα διάφορα ελληνικά φύλα, επί των οποίων το όνομα των Ελλήνων, λόγω κοινότητος της γλώσσης, εξηπλώνετο διαδοχικώς από μίαν περιφέρεια εις άλλη, έως ότου επεξετάθη ακολούθως επί του συνόλου των, δεν έκαμαν καμμίαν κοινή επιχείρηση πριν από τα Τρωικά, ένεκα αδυναμίας και ελλείψεως αμοιβαίας επικοινωνίας. Άλλωστε, και την εκστρατεία ακόμη κατά της Τροίας τότε μόνον επεχείρησαν από κοινού, όταν είχαν ήδη αποκτήσει αξιόλογον εμπειρία της θαλάσσης.

Μετάφραση από την Ιστορία του Θουκυδίδη του Ελευθερίου Βενιζέλου